संरक्षणको अगुवाइ: घोडाघोडी मोडेल
नेपालमा संरक्षण र विकास सँगसँगै लैजाने थुप्रै सफल कथाहरू छन्, र कैलालीको घोडाघोडी क्षेत्र संरक्षण तथा जनजागरण मञ्च नेपाल त्यस्तै एक प्रेरणादायी उदाहरण हो। यो संस्थाले एउटा यस्तो मोडेल तयार पारेको छ, जसले प्राकृतिक स्रोतको व्यवस्थापनमा स्थानीय समुदायको भूमिका कति महत्त्वपूर्ण हुन्छ भन्ने देखाउँछ।
यो संस्थाको काम केवल ताल र वन जोगाउनुमा मात्र सीमित छैन, यसले समुदायमा परिवर्तन ल्याउन पनि सहयोग पुर्याएको छ। यसले गरिबी घटाउने र रोजगारी सिर्जना गर्ने उद्देश्यले विभिन्न आयआर्जनका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरेको छ। जब मानिसहरूले संरक्षणबाट प्रत्यक्ष लाभ पाउँछन्, तब उनीहरू आफैं संरक्षणमा संलग्न हुन्छन् भन्ने मान्यतामा यो संस्था विश्वास राख्दछ।
उदाहरणका लागि, दुग्ध व्यवसायलाई हेरौं। यस संस्थाले सहकारीमार्फत किसानहरूलाई प्राविधिक र आर्थिक सहयोग दिएर उनीहरूको उत्पादनलाई बजारसँग जोडेको छ। यसले गर्दा किसानको आम्दानी बढेको छ र उनीहरूलाई वनमाथिको निर्भरता घटाउन मद्दत मिलेको छ। यस्ता कार्यक्रमहरूले स्थानीयहरूलाई आर्थिक रूपमा बलियो बनाएको छ, जसले गर्दा उनीहरू संरक्षणको काममा झन् उत्साहित भएका छन्।
यसका साथै, संस्थाले सामुदायिक वन सञ्जाल, इको क्लब शिक्षक सञ्जाल, र चोरी सिकारी नियन्त्रण सञ्जाल जस्ता उपसमितिहरू बनाएर हरेक तह र तप्काका मानिसहरूलाई जोडेको छ। विद्यालयका विद्यार्थीदेखि वनका उपभोक्तासम्म सबैलाई संरक्षणको अभियानमा सहभागी गराएर यसले सामूहिक उत्तरदायित्वको भावना जगाएको छ।
घोडाघोडीको यो मोडेलले देखाउँछ कि संरक्षणको काम सरकारी निकाय वा सीमित संघसंस्थाहरूको मात्र जिम्मेवारी होइन। जब समुदाय, सरकार र गैरसरकारी संस्थाहरू एकजुट भएर काम गर्छन्, तब मात्र दिगो विकास सम्भव हुन्छ। घोडाघोडीको कथा आज धेरैलाई प्रेरणाको स्रोत बनेको छ।