घोडाघोडी—जहाँ ताल र समुदायको कथा एकसाथ बगेको छ
कैलालीको मध्यभागमा पर्ने घोडाघोडी ताललाई प्रकृतिले दिएको अनुपम उपहार मानिन्छ। तर, यो ताल र यस वरपरको चुरे क्षेत्रको संरक्षण कुनै जादुले भएको होइन। यसको पछाडि एउटा संस्थाको २५ वर्ष लामो निरन्तरको प्रयास छ— घोडाघोडी क्षेत्र संरक्षण तथा जनजागरण मञ्च नेपाल।
२०५६ सालमा स्थापना भएको यस संस्थाको यात्रा घोडाघोडीको प्राकृतिक सम्पदा जोगाउने एउटा सपनाबाट सुरु भएको थियो। त्यस समयमा ताल र जंगलमाथि बढ्दो मानवीय चाप, अनियन्त्रित चरिचरन र चोरीसिकारीले यहाँको जैविक विविधता संकटमा थियो। तर, यो संस्था चुप लागेर बसेन। यसले स्थानीय समुदायलाई परिचालन गर्दै वन र वन्यजन्तुको संरक्षणमा एउटा नयाँ अभियानको थालनी गर्यो।
यस अभियानको सबैभन्दा ठूलो सफलतामध्ये एक हो, सन् २००३ मा घोडाघोडी ताललाई रामसार सूचीमा सूचीकृत गर्न सफल हुनु। यो एउटा ठूलो उपलब्धि थियो, जसले यो क्षेत्रको महत्त्वलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा स्थापित गर्यो। आज यो क्षेत्र नेपालको सबैभन्दा ठूलो प्राकृतिक ताल क्षेत्र हो, जहाँ चरा, माछा, वनस्पतिलगायत थुप्रै जीवजन्तुहरूको बासस्थान रहेको छ।
यो मञ्चको काम संरक्षणमा मात्र सीमित छैन। यसले सामुदायिक विकासलाई पनि उत्तिकै प्राथमिकता दिएको छ। ‘घोडाघोडी बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था‘ मार्फत दुग्ध व्यवसाय, पशुपालन, र माछापालनका कार्यक्रमहरू चलाएर यसले स्थानीय जनताको आयआर्जन बढाउन मद्दत गरेको छ। वन उपभोक्ता समूह, चोरी सिकारी नियन्त्रण समूह, र विद्यालयका इको क्लबहरूको सञ्जाल बनाएर यसले हरेक व्यक्तिलाई संरक्षणको जिम्मेवारी बोध गराएको छ।
घोडाघोडीको यो कथाले हामीलाई सिकाउँछ कि जब समुदाय र संरक्षणको भावना एकसाथ आउँछ, तब ठूलठूला चुनौतीहरू पनि पार गर्न सकिन्छ। घोडाघोडीको हरियाली र तालको शान्त पानीमा आज पनि त्यही सामूहिक प्रयासको प्रतिबिम्ब देख्न सकिन्छ।